" Ауыл жойылып барады " – мамандар ауыл шаруашылық санағы не үшін жүргізілетінін түсіндірді
20 тамызда Қазақстанда пилоттық ауыл шаруашылығы санағы басталды. 30 қыркүйекке дейін еліміздің әр облысының ауылдары мен қалаларында 54 түрлі елді мекенді, оның ішінде 29 мың үй шаруашылығы және 8 мың түрлі шаруашылық жүргізуші субъектілерді зерттеу жоспарланған. Пилоттық санақ қалай жүргізілетіні, 2025 жылға жоспарланған негізгі санақ не үшін қажет екендігі және ауылдардың болашағы бар-жоғы туралы Taspanews.kz редакциясы сарапшылармен сөйлесті.
Пилоттық санақ қалай өтеді
Ұлттық статистика бюросының баспасөз хатшысы Жазира Окубаева ауыл шаруашылығы санағы қалай жүргізілетінін айтты.
Пилоттық кезең барысында 2025 жылы өтетін ауыл шаруашылығының негізгі санағының техникалық жағынан апробация және дайындық жұмыстары жүреді. Ең алдымен, тексерулер сауалнама жүргізуді талап етеді.
Баспасөз хатшысының айтуынша, санаққа респонденттердің екі түрі қатысады:
1. Үй шаруашылығы мен фермерлер;
2. Ауыл шаруашылығымен айналысатын заңды тұлғалар.
Осы арқылы олардың сұрақтарды қаншалықты түсінетінін, деректермен жұмыс істегенде шатасулар болу-болмайтынын, санақ парақтарын қаншалықты тез толтыра алатынын анықталады. Сонымен қатар, сауалнамалар ұйымдастырушылар мен қатысушылар үшін қаншалықты тиімді әрі, оңай болатындығы бағаланады.
Санақ екі жолмен өтеді. Жеке тұлғалар сұхбат берушілердің сұрақтарына жауап береді, ал заңды тұлғаларға сауалнаманы арнайы порталда толтыру ұсынылады. Бұл жағдайда ЭЦҚ көмегімен тіркелу және респонденттің ЖСН енгізген кезде ауыл шаруашылығы министрлігінің базаларында бар деректерді автоматты түрде байланыстыратын сервис жұмысы тексеріледі.
Әрбір аумақтық бөлімшеде Ұлттық статистика бюро қызметкерлері жүргізетін дала жұмыстарын зерделеу кезеңі де маңызды болмақ.
"Дала жұмыстарын қалай жүргізу ыңғайлы? Қандай үй шаруашылықтарына кіру қажет? Адамдар байланысқа қалай шығады? Олар қандай сұрақтарға жауап бергісі келмеуі мүмкін? Олардың қандай сұрақтары бар? Осының барлығын тіркейміз",
Пилоттық санақ кезінде келесі жылы ауқымды толыққанды ауыл шаруашылығы санағын жүргізуге әсер етуі мүмкін барлық басқа да жағдайлар қарастырылады: фермерлік шаруашылықтарға апаратын жол, интернетпен қамтудың сапасы, осы іс-шара үшін арнайы әзірленген планшетке арналған қосымшаның жұмысы, бюроның ақшалай және еңбек шығындары.
Санақ нәтижесі қандай болмақ?
Баспасөз хатшысы келесі жылдың санағы қандай сұрақтарға жауап іздейтіні туралы айтты.
"Ол бізге ауыл шаруашылығының жай-күйі туралы жалпы түсінік береді. Біз кім немен айналысатынын, не өсіретінін білетін боламыз. Бізде екі бағыт болады (зерттеулер — ред.): егін мен мал шаруашылығы",
Санақ Қазақстанда ауыл шаруашылығында қандай техника қолданылатынын, қандай мал түрі өсіріп жатқандығын, жер не үшін пайдаланылатынын, қандай тыңайтқыштар қолданылатындығын, қанша жер учаскелері қараусыз қалғандығын және қанша жер өңделетінін анықтауға көмектеседі. Бұл деректер, басқа ақпаратты да қоса алғанда, ауыл шаруашылығын субсидиялау тетіктерін есептеу үшін қажет.
"Ауыл шаруашылығы министрлігі оларға қанша ақша бөлу керектігін, кімге бөлу керектігін, ауылдардағы техниканың қаншалықты ескі екенін түсінуі керек. Лизингке қандай да бір бағдарлама жасау керек пе, жоқ па білуі қажет",
Ауылдың болашағы
Қаржы аналитигі, экономист Арман Бейсембаев ауылдарда тұратын адамдардың үлесі өте жоғары екенін атап өтті.
"Соңғы мәліметтер бойынша, халықтың шамамен 40% - ы ауылдық жерлерде тұрады",
Маман пікірінше, ауыл тұрғындары қалай өмір сүреді, ақшаны қалай табады, қандай проблемаларға тап болатынын түсіну маңызды.
"Мал саны азайып келеді, бұл жамандықтың нышаны. Бұл ауылдың жойылып бара жатқанын көрсетеді",
"Оған жауапкершілікпен қарау маңызды", – дейді сарапшы. Ауыл шаруашылығы санағы кезінде алынған өзекті деректер динамикамен салыстырылады, статистикалық бағалаудан өтеді.
Бейсембаев санақтан алынған ақпарат не үшін қажет екенін түсіндірді:
" Қай саланы нығайту керектігін, нені түзету керектігін түсінуге тырысу үшін барлығы. Статистикалық мәліметтер бағалау және нормаға келтіру үшін қажет ",
Қазақстанда маманның пікірінше, ауыл шаруашылығы саласындағы есеп жетілмеген.
"Онда не болып жатқаны, қанша адам өмір сүретіні, қандай табысы бар екені анық емес",
Санақ кезінде алынған мәліметтерге сүйене отырып, белгілі бір шешімдер қабылданады. Мәселен, Қазақстанда әртүрлі ауыл квоталарының саны көп – жаңа деректер олардың қайсысы артық екенін, сонымен қатар жұмыс істемейтін тетіктерді анықтап, жаңа тәсілдерді әзірлеп, ауыл шаруашылығына стратегиялық тұрғыдан қарауға көмектеседі.
Ауыл тұрғындарына салық салынатын негіз қандай екенін түсіну де маңызды.
"Олардан қанша салық жинауға болады және салық салған қаншалықты дұрыс? Квоталар, жеңілдіктер бар ма? Ауылдың динамикасы қандай? Қала халқы көбейіп келеді — бұл шындық. Ауылда кімдер қалады? Олар не үшін қалады? Олар онда қалай күн көреді?"
Бейсембаевтың айтуынша, тіркелмеген жұмыссыздық көп жағдайда ауылдарда басым. Бұл есептің дұрыс жүргізілмеуіне байланысты:
"Егер сіздің үйіңізде сиыр болса, сіз жұмыссыз саналмайсыз. Сол сиырымен айналысады деп жазуы мүмкін",
Ауыл тұрғындарының табысын нақты қарастыру қажет – олар қалай, қанша және қандай көздерден табыс табаиынын білу маңызды. Осыдан келе, барлық статистика өзгереді.
Ауылды жандандырудың мәні жоқ
"Менің ойымша, ауылды қандай да бір жолмен көтеру және оны жандандыруда мән жоқ",
Урбанизацияның белсенді процесі әлемдік трендке айналды. Жастар қалаға көшеді, ал ауылға көбісі барғысы келмейді. Маманның айтуынша, ауылды тым болмаса "белгілі бір дәрежеге" көтеру керек.
"Родина" үлгілі ауылын еске ала, сондағы тәжірибелерді пайдаланған жөн. Алайда, қайталай салу мүмкін болмас шығар. "Нәтижелерге қол жеткізу үшін нені жақсы жаққа бұру және қалай өзгерту керектігін нақты түсіну керек" дейді ол.
"Алдымен мүмкіндігінше жан-жақты ақпарат жинау керек. Осыған сүйене отырып, қандай да бір агроөнеркәсіптік стратегия қалыптасатын болады",
Маманның айтуынша, ауылдардағы жағдай елдің азық-түлік қауіпсіздігіне тікелей әсер етеді.
"Қала өзін-өзі тамақтандырмайды. Негізгі азықпен қамтамасыз етуші – ауыл. Егер ауылшаруашылық алқаптарындағы егін, ірі қара мен ұсақ мал азайса, бұл немен байланысты? Бұл жағдайды түзету үшін не істеу керек?"
Бейсембаевтың айтуынша, ауыл біртіндеп жойылып барады. Ауылдық жерлерде адамдар азайды, жерлер игерілмейді, ауылшаруашылық жерлерінің көп бөлігі жерді басып алған адамдарда, алайда олар еш пайдаланбайды.
"Ол жерлер кімге тиесілі екенін, оны алуға бола ма түсіну қажет. Тартып алынатыны белгілі-ақ",
Сынақ санақ
Ауыл шаруашылығы санағын Бейсембаев "сынақ" деп атайды және оның қандай нәтиже беретінін күтуді ұсынады.
"Егер тәжірибе оң нәтиже берсе, әдістер оңтайлы болса, онда бұл заңнамалық базаға айналады",
Экономист Қазақстанда ауыл шаруашылығына және ауылға қатысты стратегиялық көзқарасты дамытуға болады деп болжайды.
Пилоттық санақ шеңберінде статистикалық іріктеме жасалады, ол бүкіл елді емес, тек белгілі бір бөлігін ғана қамтиды:
"Яғни, қандай да бір идея бар, олар оны жүзеге асырып, қандай да бір ақпарат жинап, кері байланыс алғысы келеді. Нені түзету керек – түзетеді, қосатынын – қосады, содан кейін тәжірибе бүкіл елде қолданылады",
Бейсембаев ауылды тартымды ету маңызды деп санайды – ауылдық жерлерге кеткеннен кейін ештеңе жоғалтпайтынын түсінген мамандар онда баруға келіседі, кез-келген жағдайда оларды мемлекет қолдайтынын түсінгісі келеді. Алайда, қолдау ақыр соңында бюджеттік шығындарға тіреледі.
"Ал бюджетте бізде үлкен проблемалар бар. Өткен жылы менің ойымша, бюджет тапшылығы 5,3 триллион болды. Биыл 6,2 болады. Келесі жылы одан да көп болуы мүмкін",
Бұл статистика кейбір мемлекеттік шығындарды қысқарту туралы ойға әкелуі мүмкін. Бұл, ең алдымен, бюджетті оңтайландыру туралы болмақ. Маман алдымен қандай шығындарды зиян келтірместен "кесуге" болатындығын түсіну керек деп санайды.
"Бұл үшін ақпарат қажет. Сондықтан, ауылшаруашылық санағын сынақ ретінде ұйымдастырған. Қандай ақпарат жинайтынымызға байланысты жұмыс бағыты анықталады",
