"Әкімдікке де, полицейлерге де жағдай қызық емес" — сарапшы самокат айдаушыларға шара қолданылмайтындығын түсіндірді

Ережелердің қатаңдатылуына қарамастан, электрсамокаттардың жүргізушілері Қазақстан көшелерінде, әсіресе Алматыда басты мәселелердің бірі болып қала береді. Олар тротуарларды кесіп, жылдамдықты арттырып, жаяу жүргіншілерді үнемі қағып кетуімен аса танымал. 1 тамызда e-petition порталында елдегі электрсамокаттарды жалға алуға тыйым салуды талап ететін петиция пайда болды. Taspanews.kz редакциясы Алматы тұрғындарымен сұхбаттасып, бұл "көлік" түріне пікірін сұрады, сондай-ақ қала әкімдігі мен полициядан екі дөңгелекті жүргізушілер жол қозғалысы ережелерін бұзғанда қалай күресетінін білді.

"Көшеде серуендеу қорқынышты"

"Жақында жол бойында кептеліс болды. Бір айлакер мопедист оны жаяу жүргіншілер жолымен айналып өтуге шешім қабылдады. Мен сол жерде жүрдім. Ол артымнан келе, мені кетуге мәжбүр етті. Алайда мен көнбедім. Ол мені тез басып озып, жолға қайта оралуға тырысты. Сәттілік болмады: жақын жерде ағаштың артында оны полиция көлігі күтіп тұрды. Олар мопедистті тоқтатып әлек болғанда, электрсамокатта бір жігіт тура қасымнан зу ете өтті. Әйтеуір, құлағам жоқ, сақ қалдым. Мен полицейлерге бұрылып: "Осыны да ұстайсыздар ма?" деп ем, алайда олар тек қолдарын сілтеп жіберді:"Үлгермейміз оған жетіп" деп түсіндірді, - дейді алматылық Николай.

Тағы да бір алматылық тұрғын біздің тілшімізге жақында анасы әкесімен бірге көшеде жүргенін айтты. Ал артта 15 жасқа таяу жасөспірім жалдамалы электрсамокатпен жүрді.

"Ананмның алдында келе жатқан адам оны құтқарып үлгерді. Ол жігіттің оған тікелей айдап бара жатқанын байқаған. Бірден анамды шетке алып кетті. Менің әкемнің жасы үлкен, ол 75-те. Енді ол көшеде жүруден қорқады – барлық жерде сол самокаттар. Ол оларды тоқтатады. Алайда қайсібірін тоқтата бермек! Ол біреуді тоқтатып жатқанда әкемді ұрып жібере ме деп те қорқамын. Әкем тіпті газетке жүгінуге тырысты. Дегенмен, біз оны тоқтаттық, себебі самокаттар жоғары билікпен жойылғанша мұның бәрі бекер", — деді алматылық.

Қаланың көптеген тұрғындары электрсамокаттарды жүргізушілер жаяу жүргіншілер жолында ұйымдастыратын "тәртіпсіздікке" шағымданады.

"Яндекс" - Қазақстанда электрсамокаттарды жалға беретін компаниялардың бірі. Яндекс Go қосымшасында осы көлік құралын пайдаланудың ережелері жазылған. Сонымен, тротуарларда сағатына 6 шақырымнан асатын жылдамдықпен жүруге болмайды. "Бір адам — бір самокат" ережесі де қолданылады, одан артық болмайды. Сонымен қатар, көлік жолы бойымен жүру үшін кез-келген санаттағы жүргізуші куәлігі болуы керек, дулыға кию керек, ал түнде жарық шашатын элементтері бар киім кию керек.

Бұл ережеге мән бермейтінін айта келе, алматылықтар қалада дулыға киген адамды әрең кездестіруге болады деп ашуланады. Скутерлер 18 жастан бастап жалға берілсе де, жасөспірімдер оны сүйіп айдап, екеуден де үстіне шығып, жолда жүреді.

"Техникалық қолдау пайдаланушылар мен полицейлерді елемейді"

"Яндекс" компаниясы қызметкерлерінің бірі анонимділік құқығымен біздің тілшімізге бұл қызмет көбінесе өз клиенттеріне қарқомлық танытпайтынын айтты.

"Бізде жалға алуды аяқтау өте қиын. Бір жағдай болды, онда ер адам жалға алуды аяқтадым деп ойлап, самокатты қалдырған, алайда оны басқа біреу айдап кеткен. Осылайша, ер адамнан 80 мың теңге қаржы шотынан алынған", - деп түсіндірді ол.

Біздің сұхбаттасушының айтуынша, компания жалға беретін самокаттар жаңа емес.

"Жақында Израильден Алматы үшін 2000 дана сатып алынды, олардың кейбіреулері жұмыс істемейді. Олар қоймада. Техникалық қолдау пайдаланушыларды елемейді, жалға алушылар туралы ақпаратты тіпті полиция қызметкерлеріне де бермейді. Жақында Алматыда бір әйел тоналды. Самокатшы оның 5 млн теңгесі бар сөмкесін ұрлап, ізін жалтартқан. Алайда, Яндекстің техникалық қолдауы еш ақпарат бермеді", - деп қосты қызметкер.

Ол компания "қазіргі уақытта самокатты бақылау мүмкін емес екенін растайды" деп атап өтті.

"Яғни, егер сізді қағып кетсе, олар тек жанашырлық таныта алады. Қалада велосипед жолдары аз, олар тым қымбат және сіз оларды әр жерде таба алмайсыз. Самокатты қадағалау қиын емес, қазіргі уақытта техника бұған мүмкіндік береді. Алайда, компания саясаты бұған жол бермейді", - деп атап өтті Біздің сұхбаттасушы.

Ол нөмірлерді тіркеу қажет екеніне сенімді және компания құқық қорғау органдарымен ынтымақтасып, құқық бұзушылардың жеке басын анықтау міндетін жеңілдетуі керек. "Содан кейін скутерлерден зияннан гөрі көп пайда болады".

Taspanews.kz редакциясы ресми түсініктеме алу үшін Яндекске жүгінді, дегенмен әлі жауап алған жоқ.

Қолданыстағы шектеулер

Алматы ПД баспасөз хатшысы Салтанат Әзірбек Taspanews.kz-ке өткен жылдың 30 маусымында самокат жүргізушілеріне арналған ережелер қайта қаралғанын айтты. Ішкі істер министрінің № 534 бұйрығына сәйкес электрсамокаттарын жүргізушілер велосипед жолымен немесе жолақпен жүруі керек. Олар болмаған кезде жолдың жүріс бөлігінің жиегімен немесе оң жақ жиегімен, оның ішінде қоғамдық көлікке арналған бөлінген жолақпен жүруге рұқсат етіледі (18 жасқа дейінгі самокат жүргізушілерін қоспағанда, оларға автожол арқылы өз көлік құралымен жүруге тыйым салынады, бұл үшін ата-аналарға әкімшілік жауапкершілігі көзделген).

Сондай-ақ, жүргізуші куәлігінсіз және дулығасыз электрсамокатпен жүруге болмайды. Тротуарда скутермен 6 км/сағ жылдамдықпен жылдам жүруге, жолаушылар мен жүкті тасымалдауға болмайды.

Taspanews.kz сұрауы бойынша, Алматы әкімдігі баспасөз қызметі "Электрсамокаттар мен велосипед пайдаланушыларының қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін" қалада тиісті 89,8 км вело-инфрақұрылым құрылып жатқанын хабарлады (веложолақтар — 25,6 км, веложолдар — 64,2 км).

Веложолдар көлік жүретін жолдан бөлек ұйымдастырылған, арнайы қоршалған.

"Сонымен қатар, Алматы қалалық мобилділік басқармасы электрсамокаттарды жалға беру қызметін жүзеге асыруға ешқандай рұқсат құжаттарын бермейді, тиісінше олардың қызметін бақылауға өкілетті емес", - әкімдік өкілдері атап өтті.

Жақында ҚР ІІМ "Жол қозғалысы туралы" заңға түзетулердің екінші пакетін бастады, ол әкімдіктердің скутерлердің қызметін реттеу жөніндегі өкілеттіктерін сипаттайды. Осы нормалар қабылданғаннан кейін компаниялардың қызметін реттейтін ережелерді әзірлеу мәселесі қаралатын болады (қайда жүру, тұраққа қою, қай уақытта олардың қозғалуына тыйым салу және т.б.).

12 мыңнан астам құқық бұзушы

Кикшерингке қарсы петицияның авторы жалдау қызметін ұсынатын компаниялар қауіпсіздікті қамтамасыз ете алмайды, ал құқық қорғау органдарының қызметкерлері бақылауды қамтамасыз ете алмайды деп шағымданады. Ол сондай-ақ ересектер де, балалар да самокаттарды пайдалану ережелерін бірдей бұзатынын атап өтті.

Алматы ПД баспасөз хатшысының айтуынша, самокаттарға шағымдар бойынша статистика жүргізілмейді, алайда жыл басынан бастап Алматыда электр самокаттардың қатысуымен 47 жол-көлік оқиғасы тіркелген. Бұл оқиғаларда 51 адам түрлі жарақат алды.

Қазіргі уақытта кикшерингке тыйым салу туралы петиция он мыңнан астам рет қаралды және қажетті елу мыңнан 1000-нан астам адам қол қойды. Ол 2025 жылдың 1 ақпанына дейін қол қоюға қолжетімді.

"Егер сізді қағып кетсе, онда сіз 102-ге қоңырау шалуыңыз керек. Егер медициналық көмек қажет болса, қашықтан басқаруға – 103. Егер бұл (болған — ред.) қоғамдық жерде болса, өтіп бара жатқан адамдардан көмек сұраңыз", - деді Салтанат Әзірбек.

Оның айтуынша, бұл оқиға жазатайым оқиға ретінде тіркеліп, ресімделеді. Ағымдағы жылдың басынан бастап Алматыда жол қозғалысы ережелерін бұзғаны үшін самокатты басқарған 12 мыңнан астам адам әкімшілік жауапкершілікке тартылды. Алайда, құқықтық салдардың ауырлығы әртүрлі болуы мүмкін.

"Егер самокат жүргізушісі жаяу жүргіншіні қағып кетсе, онда ол әкімшілік заңнама нормаларына сәйкес жауап береді. Егер (қолданылған — ред.) денсаулыққа ауыр зиян келтірмесе. Егер ауыр зиян болса, онда қылмыстық жауапкершілік қарастырылады. Мұның бәрі адамның, жаяу жүргіншінің денсаулығына қандай зиян келтірілгеніне байланысты", - деп түйіндейді Әзірбек.

"Самокатшыға полиция қалай әсер ете алмақ?»

Экономист Айдар Әлібаев Taspanews.kz сұхбатында ол электр скутерлерінің проблемасын тек Алматыда немесе Қазақстанда ғана емес, бүкіл әлемде жаппай тарағанын айтады. Алайда, басқа елдердегі тәртіп қатаңдау.

Қазақстанда, экономистің пікірінше, мәселе шешілмейді, себебі бұл ешкімге қажет емес.

" Адамдар жарақаттанады, тіпті өлім орын алады.. Бұл жағдай әкімдікке де, полицейлерге де қызық емес", - дейді ол.

Экономист құзыретті органдар мен шенеуніктердің мұндай бейжайлығын самокатшыларға "күшін қолдана алмауынан" деп сенеді.

"Полиция көлік жүргізушімен сөйлескен кезде тоқтатып, одан құжаттарын алып қоя алады. Сол сәттен бастап жүргізуші толығымен оның қолында. Ал самокатшыдан не алып қоюға болады? Ол құжатын алып жүрмеуі мүмкін, ал осыдан полицияның оған әсер ету тетігі жоқ", - деп түсіндірді экономист.

Әлібаев кикшеринг қызметтерін ұсынатын компаниялардың иелері жағдайға қандай да бір әсер етуі мүмкін екенін жоққа шығармайды.

"Апаттар мен соқтығысуларды азайту үшін самокаттар мен азаматтар арасындағы қарым-қатынасты қалыпқа келтіру үшін қандай да бір жағдай жасау — үлкен жұмыс. Ережелерді ойлап табу керек, оларды жүзеге асыру керек, оларды бақылау керек, адамдарды қандай да бір жолмен жазалау керек, оларды қадағалап, осы оқиғалардың бәріне жауап беру керек және ешқандай қисық жолмен табыс таппау керек. Бұл кімге қызық болмақ?», - деп түйіндеді экономист.