Алматы және Астана автобустарында жол жүрудің қымбаттауы теріс бағаланды
Ағымдағы жылдың бірінші тамызынан бастап Қазақстанның екі ірі қаласы – Алматы мен Астанада автобуспен жүру қымбаттады, – деп хабарлайды Taspanews.kz энерджипром.кз сілтеме жасап.
Бұдан кейін Алматыда қолма-қол ақшасыз төлем 120 теңге, ал Елордада жол жүру 110 теңгеге дейін құрайды. Қолма-қол ақшалай билеттің бағасы екі есе артады, бұл халық арасында дүрбелең туғызады. "Ашық НҚА" порталында пікір қалдырған қала тұрғындары тарифтердің өсуіне ғана емес, көлік компанияларының қызмет көрсету сапасына да наразылықтарын білдіреді.
Әлеуметтік желі мен медиа кеңістік жағымсыз пікірлерге толы, адамдар автобустарды ұзақ күту және олардың кешкі уақытта толып кетуіне наразы. Елдің басым отбасылық шығындардың өсетінін айтады. Азаматтар алдыңғы қатарлы елдерден мысалдар келтіреді, онда жол жүру арзанырақ, ал көлік кесте бойынша жүреді және таза ұсталады.
Халықаралық мәліметтер базасын талдау Numbeo.com Қазақстан жол жүру құны бойынша 96 мемелекет арасында 90-шы орында тұрғанын көрсетеді. Баға көтерілгенге дейін сапардың орташа құны 100 теңгені (шамамен 0,21 АҚШ доллары) құрады. Салыстыру үшін, Швейцария, Германия және АҚШ сияқты тұрақты экономикасы бар елдерде бұл көрсеткіш айтарлықтай жоғары: тиісінше 1891, 1541 және 1185 теңге. Алайда, бірдей тауарлар мен қызметтердің бағаларын салыстыру кезінде халықтың сатып алу қабілеті мен әлеуметтік қолдау шараларын ескеру қажет. Мәселен, Швейцарияда жол жүрудің жоғары құны жоғары жалақымен және әлемдегі ең жоғары сатып алу қабілеттерінің бірін қолдайтын көптеген жәрдемақылармен өтеледі.
Статистика көрсеткендей, өткен жылы Қазақстанның жиырма ірі қалаларының алтауында автобустарда жол жүру құны өскен. Алматы мен Астанадан басқа, Қарағанды, Көкшетау, Орал, Павлодар және Петропавл солардың қатарында. Онда жол жүру бағасы 100 теңгені құрайды. Түркістан, Шымкент және Ақтау қалаларында ең төменгі тарифтер – небәрі 70 теңге. Алайда, мұнда да тасымалдаушылар өз шығындарын оңтайландыруға тырысады. Ақтауда сараланған тариф енгізілді, ал Шымкентте тасымалдаушылар бағаны 90 теңгеге дейін көтеру туралы бастама көтерді. Тарифтерді көтерудің негізгі дәлелі –шығындардың өсуі. Алматы және Астана әкімдіктері тіпті жаңа тарифтерді тиімсіз деп атайды.
Шенеуніктердің айтуынша, елордада көліктің рентабельділігі үшін жол жүру құны 400 теңге, ал Алматыда — 310 теңге болуы тиіс. Ағымдағы тарифтер мен тасымалдаушылардың нақты шығындары арасындағы айырмашылық субсидиялар арқылы қала бюджетінен өтеледі. Мысалы, Алматыда өткен жылғы субсидиялар сомасы 80,9 млрд теңгені құрады, ал биыл ол 97,3 млрд теңгеге жетеді.
Қазақстанның Ұлттық статистика бюросының деректеріне сәйкес, көлік компанияларының кірістері 2022 жылмен салыстырғанда төрттен бір бөлікке артып, 2023 жылы 132,4 млрд теңгеге жетті. Ағымдағы жылдың бірінші жартыжылдығында табыс 83,5 млрд теңгені құрады, бұл өткен жылдың бірінші жартыжылдығымен салыстырғанда 33,5% - ға артық. Қазақ автобус паркінде 114,1 мың автобус бар, оның үштен бірінен астамы 20 жыл қызмет етеді, ал 38% - інің пайдалану мерзімі 10 жылдан 20 жылға дейін. Елде жаңа автобустар көп емес — жалпы санның 7,7% ғана.
Тозудың жоғары деңгейі тек қоғамдық көліктерге ғана емес, сонымен бірге бүкіл көлік саласына тән. 2018 жылдан 2023 жылға дейінгі деректер бойынша көлік және қойма саласының негізгі қорларының тозуы 24,7%-дан 39,4 -ға дейін өсті, ал жаңарту коэффициенті 12,4% - дан 8,3% - ға дейін төмендеді.
