Анамен немесе әкемен? Сот баланы кіммен қалдыру керектігін қалай анықтайды

Жақында Жоғарғы Соттың ата-анасы ажырасқаннан кейін екі кішкентай қызды әкесімен қалдыру туралы шешімі белгілі болды. Ал анасы алимент төлеуге міндеттелді. Taspanews.kz редакциясы сот балалардың тұрғылықты жерін әкесімен қаншалықты жиі айқындайтынын, мұндай шешімдерді қабылдау механизмі қандай екенін және ерлер мен әйелдердің тәрбие берудегі айырмашылығы бар-жоғын анықтады.

Әкесінің қыздары

Жоғарғы соттың баспасөз қызметі жариялаған ақпаратқа сәйкес, ерлі-зайыптылар сегіз жылдық некеден кейін ажырасқан. Ажырасу кезінде бірінші сатыдағы сот 5 және 9 жастағы қыздарды әкесімен қалдырды. Ал анасынан оларды асырау үшін алимент өндіріп алды – ол өзінің табысының үштен бірін қыздар кәмелетке толғанға дейін беруге міндеттелді.

Алайда апелляциялық сот шешімді өзгертті. Ол қыздарды анасымен қалдырды, ал әкесін алимент төлеуге міндеттеді.

Жоғарғы сот істі қайта қарап, бірінші сатыдағы сот "балалардың әкесімен бірге тұратын жерін анықтап, анасының ата-аналық міндеттерінен орындамағанын" бекітті. Әйел қыздарды тәрбиелеуге қатыспаған, оларды қаржылық жағынан қамтамасыз етпеді, денсаулығы мен дамуына мән бермеді. Мұның бәрін тек әкесі жасады.

Алайда апелляциялық сот қыздарды анасына қалдыруды "ананың ата-аналық міндеттерінен жалтарғаны үшін кінәсін растайтын құжаттардың жоқтығымен" түсіндірді. Сондай-ақ, үкім шығарылған кезде "балалардың жасы, жынысы және олардың ана күтіміне деген қажеттілігі" ескерілді.

"Жоғарғы сот апелляцияның шешімін растамады, БҰҰ-ның 1989 жылғы Бала құқықтары туралы Конвенциясында балаларға қатысты барлық іс-әрекеттерде олардың мүдделерін барынша қамтамасыз етуге басымдық берілетінін атап өтті. ЖС алқасы балалардың анасымен бірге тұруы олардың мүдделеріне қайшы келетінін атап өтті. Бұған дейін отбасындағы қақтығыстар әйелдің ішімдік ішуіне және балаларға күтім мен қамқорлықтың болмауына байланысты болды", - делінген Жоғарғы соттың баспасөз қызметінің хабарламасында.

Сонымен қатар, қыз туылғаннан бастап әкесімен бірге тұрып, оған бауыр басып, үйреніп қалғаны "сенімді түрде анықталды". Апелляциялық сотта жеңіске жеткеннен кейін де анасы қыздарын өзінің үйіне алмаған. Олар ол уақыт аралығында әкесімен болған. 

"Анасы оларға бармаған, жалпы мектептегі іс-шараларға және ата-аналар жиналыстарына қатыспады, қыздардың өміріне қызығушылық танытпады. Ал әкесі балалар үшін салауатты даму үшін барлық тиісті жағдайлар жасаған", - деді Жоғары сот.

Нәтижесінде қыздар әкесімен бірге қалды, ал анасы алимент төлеуге міндеттелді.

Психологиялық сараптама

Клиникалық психолог Анна Коробейникова Taspanews.kz корреспондентімен әңгімелесуде Жоғарғы Соттың бұл шешімі Қазақстанда ажырасқаннан кейін балаларды әкесімен қалдырған жалғыз шешім емес екенін атап өтті.

"Сот балаларды әкесімен бірге қалдыруға құқылы, кейде солай етеді. Шешім қабылдағанға дейін ол сот-психологиялық сараптама жүргізу туралы ұйғарым шығарады. Сарапшы психолог немесе маман баламен және ата-аналармен қарым-қатынас кезінде белгілі бір әдістерді қолдана отырып, сот-психологиялық қорытынды дайындайды. Бұл тесттер, сауалнамалар, әдістемелерде жазылған проективті әдістер", - деді психолог.

Оның айтуынша, осындай тәсілдермен маман баланың психологиялық жағдайы туралы қорытынды жасайды, кәмелетке толмаған баланың ата-анасымен қандай қарым-қатынасы бар екенін анықтайды.

"Осыдан кейін сарапшы психолог баланың ата-ананың қайсысымен бірге өмір сүруге дағдыланғаны, кіммен бірге өмір сүргені, кіммен қорқыныш пен үрей сезімі жоқ екендігі туралы өз қорытындысын жазады. Кейіннен сарапшы сот қойған сұрақтарға ғана жауап береді", - деп атап өтті Коробейникова.

Осы қорытынды негізінде сот шешім қабылдайды.

Клиникалық психолог Айнұр Құлназарова Taspanews.kz тілшісіне баланың тұрғылықты жерін айқындау бойынша сот іске тартатын маман екенін айтты.

"Мен кәмелетке толмағандар сотының жолдамасымен келген ата-аналар мен балаларға эксперименттік психологиялық тексеру жүргіземін. Мен балалардың қайда және кіммен қалуы туралы психологиялық қорытынды жасаймын. Қазақстан Республикасы заңына сәйкес, 10 жастан кейін сот отырысында балалар кіммен бірге өмір сүргісі келетінін айта алады", - деді ол.

Неліктен балаларды анасымен қалдыру қалыптасқан?

Анна Коробейникова, статистикаға сәйкес, анасы, әдетте, бала туылғаннан кейін онымен декреттік демалысты өткізетінін айтты.

"Осы уақытта әкесі отбасын қамтамасыз етеді, сондықтан ол баламен көп уақыт өткізбейді. Ал анасы баламен туылғаннан бастап балабақшаға шыққанға дейін барлық уақытын өткізеді. Сондықтан, осы мәселелер көтерілген кезде (сотта баланың тұрғылықты жерін анықтаған кезде – ред.), аналар әрдайым жұмыс істемегендерін, тәулік бойы баламен бірге болғандықтарын айтады. Мұндай жағдайларда сот баланы анасымен қалдырады", - деп түсіндірді психолог.

Ол "біз психология тұрғысынан бала анасымен бірге тұру керек деп айтпаймыз" деп түсіндірді.

Ал Айнұр Құлназарова заңда баланы анасымен бірге қалдыру міндеттелмегенін айтады. Психологиялық қорытынды өте маңызды.

"Менің тәжірибемде 4 жасар кішкентай қыз болды. Ол анасымен бірге қалған, бірақ әйел оны алып кеткенде, бала психологиялық күйзеліске ұшырады, қыз онымен өмір сүргісі келмеді. Бұл ұзаққа созылған іс болды, соңында қыз әкесімен қалды. Алайда, көп жағдайларда аналар баланы өздеріне алады", - деді маман.

Оның айтуынша, бала белгілі бір себептермен ғана анасына қалдырылмайды. Мәселен, ол алкогольге немесе есірткіге тәуелді болса, баланы материалдық жағынан қамтамасыз ете алмаса онда ол баланы алып қала алмас.

Әке ана рөлінде болғанда

Коробейникова қазіргі таңда көптеген әйелдер бала туған соң жұмысқа шығып кететінін айтты. Бұл ретте ер адамдар декреттік демалысқа шығып, баламен бірге болады.

"Мәселе мынада, бала қай ата-анамен көбірек уақыт өткізсе – соған көбірек бауыр басады. Егер әке декреттік демалыста болса, онда ол бала күтімімен айналысады. Ол онымен бірге емханаларға барады, тыныштандырады, оны қоғаммен қарым-қатынас жасауға үйретеді. Мұндай жағдайларда сот баланы әкесімен бірге қалдырған дұрыс деп шешеді, себебі әкесіне бауыр басу сезімі қалыптасқан", - деді психолог.

Сонымен қатар психолог егер әкесі туғаннан бастап бала тәрбиелеп, ал анасы қандай да бір себептермен қасында болмаса, онда "психология тұрғысынан ешқандай айырмашылық болмайды" деп атап өтті.

"Егер бала ата-анасының біреуіне бауыр басса, онда ол әкесі немесе анасы болуы маңызды емес. Ата-ана жынысына қарамастан баланың қалыптасып, дамуына дұрыс жағдай жасай алады. Ата-ананың жынысы ешқандай әсер етпейді", - деп атап өтті сарапшы.

Оның айтуынша, аналық инстинкт бар. Себебі, баланы көтеретін әйел. Жүктіліктің барлық 40 аптасында әйел нәрестенің қалай қозғалатынын сезеді. Сонымен қатар, психолог атап өткендей, қазірдің өзінде "ананың денесінде туылған балалардың ДНҚ-сы табылған, сондықтан анасы баласымен не болып жатқанын алыстан сезіне алады" деген зерттеулер бар.

"Иә, аналық инстинкт бар. Еркектерде егер ол осы балаға жақын болса әкелік инстинкт қалыптасады. Бұл жағдайда отбасында бала туылғаннан кейінгі қалыпты психологиялық жағдай маңызды. Егер әке баламен араласса, егер ол анасына да, баласына да өмірлік жайлылық жасаса, онда ол нәрестеге бауыр басады және анасы сияқты ұрпағына алаңдайды", - деп қосты Коробейникова.

Айнұр Құлназарова қызды тәрбиелеу кезінде әйелдің қатысуы қажет болатын жағдайлар бар екенін атап өтті. Бірақ бұл рөлді туысқаны, күтушісі немесе әжесі ойнай алатынын ескерді. Түптей келе, әкесі немесе анасы тәрбиелеп жатыр ма, жоқ па, "ешқандай айырмашылық" жоқ.

Астанада әйелінің денесін жаралаған ер адам бір жарым жыл жазасын өтеп, бостандыққа шығуы мүмкін

22 июля 15:50

"Бірақ ажырасқан соң, көбінесе ата-аналардың екеуі де бала тәрбиесіне қатыса алады. Мысалы, кездесу кестесі анықталады, сіз отбасы болып туған күндерде, мерекелерде кездессеңіз болады. Ана мен әке енді ерлі зайыпты болмауы мүмкін, бірақ олар баланың ата-анасы болып қала береді. Мен бөлек тұратын аналар мен әкелерді білемін, олардың кейбіреуінің жаңа отбасылары бар, бірақ оған қарамастан олар балаларды бірге тәрбиелейді, бір-бірімен келіседі", - деп түйіндеді ол.