Қазақстандық мектептерде хиджаб киюге тыйым салуда шикілік табылды

Қазақстан Республикасының "Білім туралы"  Заңына сәйкес мектептерде діни киім киюге жол берілмейді. Алайда, ислам дінін ұстанатын ата-аналар ережені қалай айналып өту керектігін тапты. Taspanews.kz редакциясы бұл қалай жүзеге асатынын қарастырды.

Дін

Мектепте орамал тарту туралы дау дәстүр бойынша әр жылдың 1 қыркүйегінде басталады. Тарих ғылымдарының докторы, Геосаяси зерттеулер институтының директоры және "Нұр-Мүбарак" Египеттік ислам мәдениеті университетінің профессоры Асылбек Ізбайыров бұл жылы да әңгіме арнасы осы тақырыпқа бұрылғанын айтты.

Тілшімен әңгіме барысында ол биыл журналистер Бас мүфти Наурызбай-қажы Тағанұлыдан осы тақырып бойынша түсініктеме ала алғанын еске салды. Мүфтидің ұстанымы – жыныстық жағынан жетілген қыздардың бас орамал тағуы діни міндет (парыз) және бұл құқықты қоғам құрметтеуі керек.

Сонымен бірге Наурызбай-қажы Мұхаммед Пайғамбардың айтқанын келтіріп, білім алу да міндет екенін мәлімдеді. Мүфти мектептерде өзіндік ережелер бар екенін атап өтті. Бұл ретте олар мұсылман әйелдерінің діни сенімдері мен парыздарына қайшы келетініне баса назар аудармады.

Ізбайыров 2024 жылы соттар қыздарды мектептен шығарудың заңсыздығы туралы шешім шығара бастағанын атап өтті. Ғылым докторының айтуынша, мұндай алғашқы жағдай Қарағандыда болған. Онда әкімшілік сот мектепте хиджаб киюге тыйым салынғанына қарамастан, хиджаб киген оқушыны оқудан шығару туралы бұйрықтың күшін жою туралы шешім қабылдады. Сот қызды оқу орнынан шығаруды заңсыз деп тауып, оны келесі сыныпқа ауыстыруды бұйырды.

Осыған ұқсас шешім Павлодар облысында да қабылданды, онда сот заңнамаға сәйкес белгіленген мектеп формасына қойылатын талаптарды бұзғаны үшін сабақтардан шеттету жаза бола алмайтынын атап өтті. Сот мектепті орамал жапқан қыздардың білімге қол жеткізуін қамтамасыз етуге міндеттеді.

Ал Алматы облысында да осындай сұрақ бітімгершілікпен аяқталды, оған сәйкес хиджаб киген қыздарға білім алуға жол беруге уәде берілді, деді Ізбайыров. Осындай процестер Түркістан және басқа да облыстарда өтті.

Соттар қыздарының хиджаб кию құқығын қорғайтын отбасылардың сөзін сөйлейді, себебі бұл Қазақстанның заңнамасы, деп атап өтті Ізбайыров.

Заң

ҚР Конституциясының 30-бабында "Азаматтардың мемлекеттік оқу орындарында тегін орта білім алуына кепілдік беріледі. Орта білім алу міндетті" делінген. Сондай-ақ, 14-бапта "Тегіне, әлеуметтік, лауазымдық және мүліктік жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, дінге көзқарасына, нанымына, тұрғылықты жеріне байланысты немесе кез келген өзге жағдаяттар бойынша ешкімді ешқандай кемсітуге болмайды"делінген. Ал 39-бапта "Адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтары конституциялық құрылысты қорғау, қоғамдық тәртіпті, адамның құқықтары мен бостандықтарын, халықтың денсаулығы мен имандылығын сақтау мақсатына қажетті шамада ғана және тек заңмен шектелуі мүмкін" деп бөлек атап көрсетілген.

Taspanews.kz редакциясы мектеп формасына қойылатын қазіргі талаптарды нақтылау үшін Алматы әкімдігіне жүгінді.

"Орта білім беру ұйымдарының міндетті мектеп формасы оқытудың зайырлы сипатына сәйкес келеді. Әр түрлі конфессиялардың діни киім элементтерін мектеп формасына енгізуге жол берілмейді", - деп хабарлады оңтүстік астана әкімдігінің баспасөз қызметі.

Сондай-ақ, әкімдік Конституцияға сәйкес Қазақстан-демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет екенін еске салды. Елдің ең жоғары құндылықтары – адам, оның өмірі, құқықтары мен бостандығы.

"Зайырлылық пен құқықтық мемлекет — мемлекетіміздің бірлігін, адамдардың теңдігі мен бостандығын қамтамасыз ететін басты қағидат. Бұл қағидаттарды бұзу мемлекет пен қоғамға, азаматтардың мүдделеріне қауіп төндіреді. Сондықтан зайырлылық пен құқықтық мемлекет қағидаттарын қорғау барлық мемлекеттік органдар мен қоғамдық ұйымдардың міндеті болып келеді, бұл - әрбір азаматтың борышы", - деп атап өтті баспасөз қызметі.

Әкімдіктің мәлімдемесіне сәйкес, Қазақстандағы барлық жеке және мемлекеттік балабақшалар, мектептер мен колледждер зайырлы мекемелер болып саналады (тек медреседе діни сабақтарға, діни атрибутикаға рұқсат етіледі). Ал мектептерде зайырлылық ережелері қатаң сақталуы керек.

Аталған мекемелерде қызметкерлер мен білім алушылар білім беру ұйымдарында Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген нормаларды, шектеулер мен талаптарды сақтауға міндетті.

Әкімдіктің баспасөз қызметінің ақпаратына сай,  мемлекет азаматтың діни наным-сенімін қалыптастыруға, ата-аналардың өз сенімдеріне сәйкес балаларды тәрбиелеуге араласпайтынын айтты. Баланы қорғау баланың өмірі мен денсаулығына қауіп төндіретін, оның құқықтарына нұқсан келтіретін және оның жауапкершілігі шектелетін жағдайларда ғана жүзеге асады.

"Сондықтан мектепте жалпы қабылданған іскерлік этикет ережелері, оның құрамбөліктері – киім мен бас киім киюдегі ережелер сақталуы керек", - деп атап өтті әкімдікте.

Дін мен Заң қарама-қайшылықтары

Асылбек Ізбайыров соңғы уақытта сот неліктен мектепте хиджаб киюге тыйым салуды елемейтін оқушылардың ата-анасына жақтас екенін түсіндірді. Оның айтуынша, бас орамал тағып жүрген оқушылардың құқығын білім министрінің "Орта білім беру ұйымдары үшін міндетті мектеп формасына қойылатын талаптарды бекіту туралы" 2016 жылғы 14 қаңтардағы № 26 бұйрығымен шектейді. Онда діни киімге тыйым салынған. Ал Конституция азаматтардың құқықтары тек заңдармен шектелуі мүмкін екенін көрсетеді.

"Бұйрық заңнан жоғары ма, әлде төмен бе? Егер бұйрықтың күші басым болса, онда, әрине, ол Конституциядағы сөздерді басып озар, ал егер төмен болса, әрине, ол мұны істей алмайды", - дейді ғылым докторы.

Құжаттардың маңыздылығын түсіну үшін Ізбайыров "Құқықтық актілер туралы"заңға жүгінді. 10-бапта "Құқықтық актілер сатысы" нормативтік құқықтық актілердің заң күшінің арақатынасы арқылы анықталады – тізім бойынша саты төмендеуі басталады. Құжатқа сәйкес, әр түрлі формадағы заңдар осы дәрежеге бөлудің алғашқы 4 жолын алады. Министрлердің бұйрықтары тек 8-ші орында. Ал 12-бапта әртүрлі құқықтық актілердегі құқық нормаларының қайшылықтарын шешу сұрағы қарастырылған: "әртүрлі деңгейдегі нормативтік құқықтық актілердің нормаларында қайшылықтар болған кезде жоғары деңгейдегі акт нормалары қолданылады".

"Қазақстан заңнамасында Конституцияның жоғары заңды күші бар екені айқындалған. Онла азаматтардың құқығын шектеу тек заңдармен рұқсат етілетіні келтіріледі. Министрлердің бұйрықтары заңдардан төмен, яғни олар Конституциядан асып түсе алмайды", - деп түйіндеді ғылым докторы.

Оның айтуынша, атқарушы билік енді сот тарапы шешімдеріне қалай жауап беру керегін шешуі керек – тыйымдарды алып тастауды тәжірибеге айналдыру немесе "соңына дейін" жеткізіп, мектептерде орамал тағуға тыйым салуды заң деңгейіне көтеру. Осы маңызды.

"Сонда ережелер сақталады және мектептердегі хиджабтарға тыйым салу Конституция тұрғысынан заңды болады. Менің ойымша, мектепте хиджабқа тыйым салу мәселесі сонша көңіл бөлетіндей емес, себебі бұл білім берудің зайырлығына әсер етпейді", - деп қорытындылады Ізбайыров.