Ресей ғалымы Каспийдің таяз болу себебін атады
Ресей Ғылым Академиясының Оңтүстік ғылыми орталығының ведомстволық ғылыми қызметкері Владимир Ушивцев Каспий теңізіндегі су деңгейінің төмендеуіне әкелетін негізгі факторларға қатысты үлкен алаңдаушылық білдірді, – деп хабарлайдыTaspanews.kz Lada.kz сілтеме жасап. Еділ-Каспий бассейнінде жауын-шашынның айтарлықтай азаюы таязданудың негізгі себебі екені айтылды, бұл циклондар траекториясының өзгеруіне байланысты.
Климаттық циклдердің өзгеруі
Соңғы екі онжылдықта Каспий су деңгейінің айтарлықтай төмендеуі байқалды. Ушивцев бұған дейін Ресейдің орталық аймақтарынан өтетін Атлантикалық циклондар жаңбыр туғызып, Еділдің және Каспийдің су қорын толықтырғанын түсіндіреді. Алайда, қазіргі уақытта бұл метеорологиялық жүйелер солтүстікке қарай жылжып, Мәскеу мен Санкт-Петербургтің аудандарында жиі жауын жауады. Бұл жауын-шашын суы Солтүстік Мұзды мұхитқа ағып, Еділдің су ресурстарының азаюына әкеледі.
Оңтүстік циклондар Еділ бассейнін айналып өтіп, Дон мен Днепр өзендеріне төгіліп, маршруттарын өзгертті. Бұл климаттық өзгерістердің күрделілігі мен адамдардың табиғатқа немқұрайлықпен қарауы Каспий теңізінің таяздану проблемасын ұшықтыруда.
Қазақстанға әсері
Жыл сайын Маңғыстау облысының тұрғындары судың кетуінің салдарын көбірек сезінуде. Мысалы, 2023 жылы аймақ дағдарысқа тап болды: жарияланған төтенше жағдай режимі порттың да, балықшылардың да жұмысын қиындатты. Ақтауда теңіз сызығы ондаған шақырымға шегінді, деп атап өтті эколог-белсенді Азамат Сәрсенбаев.
Экологиялық ахуал адамдарға ғана емес, жануарларға да қатысты. Су деңгейінің өзгеруі Каспий итбалықтарын жаңа жағдайларға бейімделуге мәжбүр етеді, ал түлеу және демалу үшін қолайлы жерлерді табу қиынға соқты.
Болжамдар және шара қолдану
Стандартты су деңгейін болжау оңай емес. Қазақстандық гидробиология және экология институтының директоры Мирғали Баймұқанов, әсіресе Каспийдің солтүстік-шығыс бөлігінде теңіз деңгейінің төмендеуін растайды. 1908-2023 жылдар аралығында жағалау сызығы батысқа қарай 40 шақырымнан астам жылжып, су деңгейі тарихи ең төменгі деңгейге жетті.
"Қазгидрометтің" мәліметтеріне сәйкес, соңғы 17 жылдағы бақылаулар жауын-шашынның азаюынан және буланудың жоғарылауынан туындаған теңіз деңгейінің тұрақты төмендеуін көрсетеді. Мемлекеттік океанографиялық институт ғасыр басынан бастап су бетінің ауданы 31 мың шаршы шақырымға азайғанын қосады.
Халықаралық ынтымақтастық және мәселені шешу
Мұндай ауқымды табиғи құбылыс тек аймақтық ғана емес, сонымен қатар халықаралық күш-жігерді де қажет етеді. Жақында Ресей президенті Владимир Путин Каспий теңізіндегі су деңгейінің одан әрі төмендеуіне жол бермеу үшін ғылыми зерттеулер жүргізуге бұйрық берді. Қазақстан өз кезегінде су және биологиялық ресурстарды сақтау жөніндегі шараларды әзірлеуге арналған Каспий теңізін зерттеу жөніндегі мамандандырылған институт құруға бастамашы болды.
